De schuldvraag

Afgelopen donderdag stond het programma Hollandse Zaken in het teken van een man die vorig jaar zelfmoord had gepleegd op de stoep van zijn bank die hem een lening had verstrekt van 6 ton. Deze man had een bruto jaarinkomen van € 10.000,-.  Hij kon zijn hypotheeklasten niet meer betalen en op de dag van zijn zelfmoord zou de bank zijn woning verkopen. Een zeer schrijnend geval en volstrekt onbegrijpelijk waarom de bank iemand met dit inkomen zo'n ongelooflijk hoge hypotheek verstrekt. In Nederland zijn momenteel 80.000 huishoudens die niet meer aan hun hypotheekverplichtingen kunnen voldoen. Juridisch gezien staan banken volledig in hun recht als ze na drie maanden betalingsachterstand overgaan tot executieverkoop. De gasten die in de uitzending waren, ervaren de banken als star en harteloos, omdat ze niet met mensen mee lijken te willen denken die door de economische crisis in de problemen komen met hun hypotheek. Velen van hen vrezen binnenkort dakloos te zijn. Een van de gasten heeft zelfs al een caravan aangeschaft, voor de zekerheid.

Het programma raakt aan een interessante discussie: wie is verantwoordelijk? De banken of de schuldenaren die een (vaak hoge) hypotheek zijn aangegaan?
De schuld wordt vaak bij banken neergelegd. Zij worden verantwoordelijk geacht voor de economische crisis, niet de burger. En zij zijn het die gered zijn met behulp van gemeenschapsgeld.
De burgers zijn de hypotheken aangegaan omdat hen geadviseerd werd dat dit met hun (toenmalige) inkomen wel kon. Ze gingen ervan uit dat zij hun baan wel zouden behouden. Ze gingen ervan uit dat hun inkomsten eerder zouden groeien dan dalen. En ze gingen er misschien ook wel vanuit dat als het een keer tegenzat, de banken en de overheid wel zouden bijspringen.

Rutger Claassen, universitair hoofddocent ethiek & politieke filosofie publiceerde onlangs een interessant artikel over dit onderwerp. Hij stelt dat de financiële crisis kon ontstaan door gedrag van zowel burgers als banken. De logica van het kapitalisme is dat iedereen de risico's van het handelen op de markt zelf draagt: you win some, you lose some". In de loop van de tijd kwamen er echter steeds meer verzekeringen tegen financiële risico's. Overal waar mensen verzekerd zijn tegen risico's dreigt het gevaar dat verzekerden achtelozer worden en steeds grotere risico's nemen. Ook de banken namen daardoor meer risico's. Dit is zoals iedereen weet afgewenteld op de belastingbetaler. En dat voelt raar: een private organisatie die bijna onbegrensd een greep uit de staatskas kan nemen. Claassen pleit dan ook voor een verzekeringspremie die banken zouden moeten betalen aan de staat. Als je verzekerd wilt zijn, zul je premie moeten betalen is de logische redenering.

Het problematische denken in rechten is ook een punt dat Claassen aansnijdt. De hardnekkige overtuiging heerste (in ieder geval tot voor kort)  dat iedereen recht heeft op een eigen huis. Of men nu 'kredietwaardig' is of niet. Verder bestaat het idee dat we recht hebben op vermeerdering van kapitaal of economische groei. Het is primair de overheid die daarvoor moet zorgen. Tenslotte vinden we dat we ook recht hebben op risicovrij kapitaal: banken worden opgevangen door de overheid en burgers hebben een depositogarantiestelsel waardoor onze spaartegoeden altijd veilig zijn (met I.cesave, een bank die niet onder dit garantiestelsel viel, is de overheid ook bijgesprongen). Op een gegeven moment is de bodem van wat de overheid nog kan uitkeren of garanderen natuurlijk bereikt. Banken én burgers moeten zelf meer gaan opletten en vaker hun verliezen accepteren als het misgaat.

Feit is dat de betreffende klanten een krabbel hebben gezet onder die hypotheekakte. Je bent een schuld aangegaan en die moet je afbetalen. Je bent een risico aangegaan waarvan je de gevolgen (in ieder geval grotendeels) zelf zult moeten dragen, ook als je het product niet helemaal begrepen hebt of als je geen rekening gehouden hebt met tegenslagen.
Toch zou het banken passen als zij coulanter zijn richting burgers in de problemen. Als expert op het gebied van financiële producten (die vaak hopeloos ingewikkeld zijn) hebben zij een voorsprong op hun klanten. Verzekerd van het gegeven dat de belastingbetaler wel bij zou springen als het mis zou gaan, hebben zij bewuste grote risico's genomen. Het is dan ook erg jammer dat de banken zich in een programma als Hollandse Zaken niet laten zien. Waarom gaan ze de discussie niet aan? Waarom leggen ze niet transparant uit hoe zij zich willen opstellen in situaties waarbij hun klanten in de problemen komen? Met het gebruikmaken van gemeenschapsgeld zijn zij toch op z'n minst verantwoording schuldig aan diezelfde gemeenschap?

Na het zien van deze uitzending vraag ik me af hoe mijn eigen hypotheekverstrekker eigenlijk handelt in dit soort situatie. Liever kom ik er zelf niet achter. De hypotheeklasten kunnen blijven betalen is van het allergrootste belang! Waar mogelijk aflossen verlaagt de maandlasten waardoor tegenslag beter opgevangen kan worden. Het mooiste is om helemaal hypotheekvrij te zijn. Pas dan kan niemand meer aan je deur kloppen om je te vertellen dat 'jouw' huis verkocht of geveild zal worden.