De kranten stonden er van de week vol mee: solidariteit. En dan met name in de zorg. Het Centraal Plan Bureau kwam maandag met het rapport
Solidariteit onder druk? Zorg op maat heeft toekomst.
Het CPB concludeert dat de solidariteit in ons zorgstelsel onder druk komt te staan, omdat mensen met een hoger inkomen het meeste bijdragen aan de collectieve kosten van zorg, terwijl het zorggebruik door mensen met een lage opleiding groter is dan het zorggebruik door mensen met een hogere opleiding. Erg boeiende materie! In plaats van af te gaan op wilde uitspraken van politici, ben ik het rapport gaan lezen.
Zo'n 83% van de zorg wordt collectief gefinancierd. Hierdoor kan iedereen, ongeacht inkomen, een beroep doen op zorg van dezelfde kwaliteit. Jan, de hoogopgeleide betaalt gemiddeld genomen 4000 euro per jaar ten behoeve van het collectief, terwijl Kees de laagopgeleide slechts 2000 euro per jaar betaalt. Kees 'kost' echter 3000 euro per jaar, terwijl Jan slechts met 2000 euro per jaar op ons collectieve zorgsysteem drukt. Voor Kees levert het collectief dus uiteindelijk 'winst' op, maar Jan betaalt meer dan wat hij gebruikt.
Hierbij wordt voorspeld dat de zorgkosten de komende tijd alleen maar zullen stijgen. En je raadt het al: Kees gaat ons dan nog meer kosten dan Jan en het verschil tussen de bijdragen van Jan en Kees aan de colllectieve zorg wordt bij ongewijzigd beleid nog groter.
Uit onderzoek blijken een aantal opvallende verschillen tussen Jan en Kees. Jan wordt ouder, want Jan is ook gezonder. Feit dat Jan langer zal leven dan Kees en dus ook langer gebruik kan maken van zorg leidt er nog steeds niet toe dat Kees minder zorg gebruikt. In zijn kortere leven maakt Kees meer gebruik van zorg dan Jan. Die Kees toch. Jan vindt dat Kees zou moeten stoppen met roken, gezonder moet eten en meer moet bewegen. Het is toch asociaal dat Kees met zijn ongezonde levensstijl zo'n aanslag pleegt op het zorgstelsel? Kees daarentegen vindt dat hij hartstikke gezond leeft. Jan heeft het goed, die woont in een mooi huis en heeft een relaxte kantoorbaan. Kees huurt een huis waar het altijd vochtig is en hij verricht zware fysieke arbeid. Misschien wil Jan eens ruilen met Kees! Kijken hoe lang Jan dan nog zo gezond blijft.
Wat is eerlijk en solidair? Wie moet er voor de stijgende zorgkosten betalen? Volgens het CPB hebben we twee keuzes: of Jan en Kees gaan elk even veel betalen of we vinden dat Jan met zijn hogere inkomen relatief meer moet blijven bijdragen dan Kees. Als Jan en Kees evenveel moeten bijdragen, zal dat afhankelijk van de groei van de zorgvraag voor allebei 850 tot 2750 euro extra lasten betekenen. Als Jan meer moet gaan betalen dan Kees, zullen de inkomensafhankelijke premies moeten stijgen (zo'n 4 tot 14%). Hier gaat Jan met zijn hogere inkomen dus meer last van krijgen dan Kees. We kunnen ook polderen en de middenweg kiezen: Jan en Kees gaan beiden 975 euro meer betalen aan de zorgverzekering en daarnaast worden de inkomensafhankelijke premies verhoogd met zo'n 9%.
Als Jan moest kiezen, zou hij kiezen voor de eerste optie. De zorgkosten blijven voor hem een relatief geringe last. Kees vindt dit minder fijn, want hij zal een groot stuk van zijn vrij besteedbaar inkomen kwijt zijn aan zorgkosten. Kees is nu al een relatief groter deel van zijn inkomen kwijt aan zorgpremie en eigen risico dan Jan.
Jan zal zeker niet kiezen voor de tweede optie. Hij betaalt dan 4000 tot 7000 euro meer aan zorglasten, terwijl zijn zorggebruik slechts met 2000 tot 4000 euro toeneemt. Dat is ook niet goed voor ons land: het vermindert dan de werkgelegenheid (werken loont minder) en minder economische groei (Jan kan minder uitgeven aan andere dingen).
Keuze 3 is eigenlijk wat we nu ook hebben. Iedereen betaalt ongeveer evenveel aan basisverzekering, maar mensen met hoger inkomen dragen daarnaast via de inkomensafhankelijke premies nog iets meer bij. Beide premies (nominaal en inkomensafhankelijk) stijgen.
In het verlengde van dit vraagstuk, stelt het CPB ook een ander dilemma aan de orde: willen we dat zorgaanbod voor iedereen hetzelfde blijft of mogen mensen meer ruimte krijgen om zelf te kiezen? De basisverzekering kan dan kleiner worden ten gunste van aanvullende verzekeringen of private zorg. Kees, zo stelden we net al, is door de gelijke premie zorgverzekering en eigen risico een relatief groter deel van zijn inkomen kwijt aan zorg dan Jan. Hij kan niet kiezen voor een kleiner basispakket, zodat hij meer inkomen overhoudt voor andere dingen. Jan op zijn beurt kan niet kiezen voor betere zorg.
Nou, de reacties op het onderzoek logen er niet om! Ik vind het vreemd dat het CPB-rapport door sommigen direct van tafel geveegd wordt. De gegevens die het CPB presenteert zijn helpend in de discussie rondom de toekomstbestendigheid van ons zorgstelsel. Toch is het een wat eenzijdig en theoretisch rapport. Er zal toch ook gekeken moeten worden naar het voorkomen van grote stijging van de zorgkosten, bijvoorbeeld door het anders en efficiënter organiseren van de zorg en de preventie van een ongezonde levensstijl. De discussie moet niet alleen theoretisch, maar vooral op menselijk niveau gevoerd worden zonder in het 'wij-zij' te vervallen.
Dat hoogopgeleiden meer betalen aan collectieve zorg en er minder 'uithalen' vind ik geen acute bedreiging van de solidariteit. Wees blij en voel je een gezegend mens als je gezond bent! Daarnaast, laagopgeleiden betalen ook mee aan de studiefinanciering voor hoogopgeleiden, autolozen betalen mee aan de snelwegen waar ze geen gebruik van maken, mensen zonder kinderen betalen mee aan de kinderbijslag en kinderopvang, mannen betalen mee aan de anticonceptiepillen van jonge vrouwen etc. Iedereen draagt wel wat bij en waarom ook niet? Het zijn ten slotte voorzieningen waar we ontzettend trots op kunnen zijn. Je hoeft er toch niet altijd op individueel niveau beter van te worden?
Santé!