Aangeleerde hulpeloosheid

Er is inmiddels al een heleboel geschreven over de afgelopen aflevering van 'Een dubbeltje op z'n kant'. Vol verwachting heb ik deze aflevering dan ook bekeken. Het was inderdaad wel opzienbarend hoe deze mensen zich overleverden aan de situatie en geen enkele intrinsieke motivatie leken te hebben om te veranderen. Het deed me denken aan de bekende proef die in de jaren '60 werd uitgevoerd door Seligman. Men nam het in die tijd nog niet zo nauw met ethisch handelen, diervriendelijkheid en dat soort termen. De conclusies waren desalniettemin erg interessant. Seligman diende, zo vriendelijk als hij was, schokken toe aan honden die in een kooi zaten. In de ene kooi zat een hond die door een knop in te drukken de schok kon doen stoppen. In de andere kooi waren er geen mogelijkheden voor de hond om de schok te laten stoppen. De hond in kooi nummer 1 leerde al gauw om de knop te gebruiken om de pijn die door de elektrische schok werd veroorzaakt zo snel mogelijk te beëindigen.  De hond in kooi 2 leerde dat zijn handelen geen enkele zin had. Hij kon net zo goed blijven liggen waar hij lag en de pijn lijdzaam ondergaan.  Deze hond liet ook in latere experimenten (waar hij wel ontsnappingsmogelijkheden had) blijken dat hij minder goed in staat was om pijn te vermijden. Hij had immers geleerd dat de pijn onvermijdelijk was en bleef daarom passief. Dit wordt ook wel 'aangeleerde hulpeloosheid' genoemd.

Mensen die veel negatieve ervaringen opgedaan hebben in het leven kunnen ook tekenen van aangeleerde hulpeloosheid gaan vertonen. "Wat ik ook doe, het heeft toch geen zin. Ik ben toch altijd de pineut". Bij de mensen in de aflevering vang je af en toe ook wat fatalistische opmerkingen op. "Ik vind toch niet zomaar een baan. We komen altijd mensen tegen die ons verkeerd adviseren." Vanuit deze theorie geredeneerd is het ook niet gek dat de aanpak van John en Annemarie niet werkte. Deze mensen moeten eerst ervaren (en daarmee leren) dat de acties die ze ondernemen een daadwerkelijk positief effect hebben. Dan pas komen ze in de actieve stand. Zo had de vrouw des huizes enkele besparingen gerealiseerd. Hier werd in het programma aan voorbij gegaan, omdat het paar nog steeds veel meer uitgaf dan er in kwam. Een meer positieve bekrachtiging van het besparende gedrag zou zijn om te laten zien hoeveel minder ze maandelijks in de rode cijfers verdwijnen in vergelijking met de oude situatie. Ja, ze staan nog steeds rood, maar door deze actie is de roodstand al fors minder geworden. De man des huizes wilde niet fulltime werken, maar slechts een paar dagen. Hij had de opdracht kunnen krijgen om een baan te vinden voor die paar dagen. Op het moment dat hij deze baan had gevonden en had ervaren hoezeer de schuld dan terug zou lopen, had hij geleerd dat actie van zijn kant wel degelijk voor positieve verandering zorgt. Wie weet had dit hem het zetje gegeven om uiteindelijk voor de fulltime baan te gaan.

John en Annemarie hebben natuurlijk niet maanden de tijd om een echtpaar te begeleiden. Binnen een paar weken moet er een mooie spanningsboog zijn opgebouwd waarbij we eerst het drama aanschouwen inclusief alle tranen en vervolgens kunnen eindigen met een mooi eind-goed-al-goed. Dat werkte in dit geval niet zo. Het lijkt absurd dat deze man niet aan het werk wilde. We spreken er schande van. Maar eigenlijk weten we helemaal niets van dit stel. We zien alleen wat de programmamakers willen laten zien. We weten niet wat ze meegemaakt hebben in hun leven. We kennen niet de ins and outs van de schulden die ze opgebouwd en het uitgavenpatroon dat ze ontwikkeld hebben. Met de juiste begeleiding zou het waarschijnlijk wel lukken om de passiviteit of aangeleerde hulpeloosheid langzaam maar zeker te doorbreken. Meer vertrouwen in het eigen handelen en de durf om niet alleen te denken in korte termijn, maar ook op lange termijn. Dat is wat je dit stel, maar met name de dochter die de hulpvraag stelde, zou gunnen.